नेपालको पर्यटन व्यवसाय प्रवर्द्धन

–दीपिका भुषाल
प्रकृतिको वरदान हो नेपाल । नेपाल जस्तो प्राकृतिक रुपमा भरिपूर्ण र सुन्दर देश विश्वमा विरलै छन् । “माल पाएर पनि चाल नपाएको” भन्ने उखानलाई चरितार्थ पार्ने देश पनि नेपाल नै भएको छ ।
प्राकृतिक रुपमा अति धनि भएर पनि प्राप्त साधन र श्रोतको सहि सदुपयोग हुन नसक्दा जहिले हेरे पनि गरिब देश नेपालका गतिशील, प्रगतिशील र असल नभएपछि दूर्दसापूर्ण अवस्था, अव्यवस्था रहिरहन्छ । विश्वलाई नै लोभ्याउने नेपाल नेपालीकैलागि विरानो र अभावको जीवन बिताउनुपर्ने वातावरण रहिरहन्छ । “बाँच र बाँच्न देउ, गरी खान देउ” भन्ने नेपालीको पुकार कस्ले सुन्ने ? नेपाल र नेपालीको काँचुली फेर्ने कार्य अहिले नगरे कहिले गर्ने ? हामीले नगरे कस्ले नगर्ने ?

विकासशील देश नेपालकालागि उपयोगी र सन्तोषजनक काम अझै भएका छैनन् । सबै क्षेत्र लथालिंग, भताभुंग छ । सबै क्षेत्रको संरचना “ओभर हल” गर्नुपर्ने अवस्था छ । नेपाललाई अझै सकारात्मक अर्थ शास्त्रको सिद्धान्तले प्रभाव पार्न सकेको छैन । राष्ट्रिय बचत अनुपात र पूूजी अनुपात आर्थिक वृद्धिका श्रोत हुन् । मुीभरका नेपालीको जीवनस्तर माथि उक्लूदैमा सम्पूर्ण नेपलाी र समग्र नेपालको आर्थिकस्तर माथि उठ्न सक्दैन । सीसित व्यक्तिहरू धनि हुँदैमा देशै धनि हुन सक्दैन ।

सबैकालागि सधैंकालागि धनि बनाउने दिगो उत्पादनका कार्यमा सम्पूर्ण नेपालीलाई जुटाउने योजना, नीति, कार्यक्रम, विधि र प्रकृया हुनु पर्दछ । यी सबै ध्वस्त छन् ।

पूूजी उत्पादनशील र उत्पादकत्त्व वृद्धि नभएसम्म राष्ट्र समृद्ध हुन सक्दैन । राष्ट्र समृद्ध हुनकालागि स्थिर शासन व्यवस्था अनिवार्य हुन्छ । स्वच्छ राजनीतिक वातावरण नभएसम्म सबै उन्नतिका अवसरमा अवरोध उत्पन्न भइरहन्छ । नेपालका श्रमिक युवाहरू देश छोडेर वैदेशिक रोजगारीमा जानुपर्ने कहालीलाग्दा बाध्यताले नेपालको अवस्था दयनीय बन्दै गएको आभाष हुन्छ ।

श्रमको सन्तुलन विन्दू विना राष्ट्रिय सन्तुष्टि प्राप्त गर्न सकिंदैन । नेपाल एउटा कृषि प्रधान देश हो । नेपालमा श्रमको वैज्ञानिक रुपमा सदुपयोग वाञ्छनीय रुपमा हुन सकेको छैन । नेपाल राष्ट्रको अर्थतन्त्रमा कृषि क्षेत्रको प्रमुख भूमिका हुन्छ तर यो भनाईमा मात्र सीमित छ । श्रमको सम्बन्ध खासगरी भूमि तथा कृषिमा प्रभावशाली हुन्छ यो भनाईमा छ, गराईमा छैन । अनि कसरी हुन्छ देशको उल्लेख्य प्रगति ?

प्रतिव्यक्ति आय न्यून, श्रम पलायन नेपालले सामना गर्नु परेको ठूलो चुनौती हो । नेपालीको चाहना एउटा छ, नेपालीको चाहना परिपूर्ति गर्ने जिम्मेवारी पाएको सरकारको हिंडाई अर्कोतिर छ । सरकारी काम गराई र जनताको चाहनाबीच सामाञ्जस्यता छैन जस्ले गर्दा देश उभो गतिमा होइन, उँधो गतिमा गइरहेको छ । भौतिक पूर्वाधारको विकास भइरहेको छ । तर मानवीय आवश्यकताकालागि अनिवार्य रुप्मा हुनुपर्ने मानवीया आवश्यकतालाई सुहाउँदो स्वभाविक विकासमा नानाथरिका अवरोध उत्पन्न भइरहेका छन् । सम्पन्नताको भाग्य र भविष्य बोकेर आएका नेपाली विपन्नताको दुष्चक्रमा रुमल्लिएका छन् ।

जलवायु परिवर्तनले नेपाल र नेपालीलाई पनि नकारात्मक प्रभाव पार्दै आएको छ । प्राकृतिक विपत्तिहरू झेल्नु परिरहेको छ । जलवायु परिवर्तनबाट उपलब्ध अवसरको दुरुपयोग गरी गरिबी न्यूनिकरण तथा दिगो विकासका लक्ष्य पूरा गर्न राष्ट्रिय नीति तर्जुमा गरी कार्यान्वयनमा ल्याउनु अत्यावश्यक छ । खाद्यान्न आपूर्तिको अवस्था हेर्दा नेपाल आत्मनिर्भर होइन, अति परनिर्भर बन्दै गइरहेको छ ।

बढ्दो लोडसेडिङ, विद्यतु सप्लाईमा कमि र अनियमितताले सबै क्षेत्रमा प्रभाव पारेको छ । विद्युत लोडसेडिङका का।ण जेनरेटर र इन्भर्टर खरिदमा ठूलो रकम खर्च भइरहेको छ । यस्तो अवस्थालाई चुनौती र अवसरका रुपमा लिनु पर्दछ ।

आवश्यकता नै आविष्कारको जननी हो भन्ने कुरालाई मनन र आत्मसात गरी विश्वका पर्यटक धेरै भन्दा धेरै भित्र्याएर देशको अर्थतन्त्रलाई मजबुत बनाउने प्रयासको शुरुवात हुनु पर्दछ । नेपाल एउटा विश्वकै पर्यटकीय गन्तव्य मध्येको राम्रो देश हो । विश्वभरका पर्यटकहरू नेपाल आउन लालायित छन् । तर पर्यटकीय मैत्री वातावरण, पर्यटकहरूले खोज्ने सेवा नेपालमा सन्तोषजनक छैन । अतिथि देवो भव: भन्ने नेपालीको संस्कार र संस्कृतिमा पनि परिस्थिति अनुसार कमि आउँदै छ । विचित्रको संसारमा अचम्मको देश नेपाल बन्दै गएको छ । नेपालका दलका नेताहरूमा सद्वुद्धि नआएसम्म चमत्कारिक रुपमा आर्थिक फड्को प्रचूर संभावना भएर पनि मार्न नसक्ने अवस्थामा नेपाल रहेको छ ।

मानवरुपी भगवानजस्ता नेपालीलाई शासन गर्ने, असल व्यवस्था नभएबाट नेपालले चाहेर पनि उपलब्धी हासिल गर्न नसकेको हो ।

नीति निर्माण, योजना र कार्यान्वयनको तहमा काम गर्नेहरूको मन र वुद्धिमा शुद्धिकरण र परिवर्तनको आवश्यकता छ । वित्तिय अपराध, आर्थिक भ्रष्टाचार, नैतिकता र जिम्मेवारीमा हूास, धनि र गरिब बीचको खाडल फराकिलो हुँदै गएको नेपाल प्राकृतिक साधन र श्रोतले ति नै धनि छ, जो सदुपयोग र संरक्षणको पर्खाइमा रहेको छ । कृषि, विद्युत र पर्यटनको सूगसूगै उच्च प्राथमिकताका साथ आवश्यक विकास गर्ने हो भने एक दशकमै नेपाल विश्वकै नमूना देश बन्न सक्ने अवसर छ ।

अब उपरान्त हामीले हाम्रो देश गरिब छ, हामी गरिब छौं भन्ने दरिद्र मानसिकता त्याग्नु पर्दछ । भ्रष्टाचार, घुसखोरी र ढिलासुस्तीलाई निर्मूल गर्ने अभियानमा जुट्नु पर्दछ । त्यसपछि हामी नेपाली कोही गरिब र बेरोजगार हुँदैनौं । हामी नेपालीसूग जाँगर, श्रम र सीप छ । सरकारको नेतृत्त्व गर्ने व्यक्ति, समुह असल इमान्दार र सक्ष्म भएमा विधिको शासन कायम भएमा देशले आर्थिक वृद्धिदर उल्लेख्य रुपमा हासिल गर्न सक्ने प्रवल संभावना छ ।

राजनीतिक संक्रमण लम्बिन नै विकासकालागि महाकाल सावित भएको छ । गरिबी निवारण कोषको रकममा समेत भ्रष्टाचार गर्ने, अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगमा कार्यरत कर्मचारीहरू भ्रष्टाचारी हुने प्रवृत्ति रहेसम्म निश्चित रुपमा नेपालले विकास लक्ष्यमा फड्को मार्न सक्दैन । लक्षित वर्गको आयस्तर माथि उठ्न सक्दैन । आर्थिक समृद्धिकालागि दिगो व्यवसाय प्रत्येक घर परिवारको हुनु पर्दछ । उत्पादन कार्यमा सबैजना जुट्नु पर्दछ । रक्सी पिएर, तास खेलेर गफ चुटेर हात बाँधेर बस्ने बेला अहिले होइन । देशको विकास र आफ्नो जीवनस्तर उकास्न हामीले नगरे कसले गर्ने ? अहिले नगरे कहिले गर्ने ? विश्वका पर्यटकहरूलाई बढीभन्दा बढी सेवा दिने आकर्षण गर्ने नीति, कार्यक्रम र योजनालाई प्राथमिकता दिनु पर्दछ । नेपालको पर्यटन व्यवसाय प्रवर्द्धन
गर्न सके नेपाल र नेपाली समृद्ध हुनेछन् ।


(पर्वत जिल्ला जन्मस्थान भएकी लेखिका भुषाल हाल इजरायल बस्दै आउनुभएको छ ।)

प्रकाशित मिति:२०७२ वैशाख ३ गते बिहीवार

SHARE THIS