राणाजी र थापा काजीहरु लबवती मुखियाहरुले भुल्दै गएका कुरा

- स्वयम्भुनाथ कार्की
साधारण तथा राजनैतिक दलहरुलाई समूह आधारित ‘मासवेस’ र कार्यकर्ता आधारित ‘क्याडरवेस’ भनेर वर्गिकरण गर्ने गरिन्छ । कुनै न कुनै आधारमा कुनै वर्गको प्रतिनिधित्व गरेको अनुभूती भएर त्यो दलको समर्थक समूदाय बन्ने तर वास्तविक कार्यकर्ताहरु भने कम नै हुने किसिमका दललाई समूह आधारित दल मानिन्छ । यसको विपरित केन्द्रिय नेतृत्वको सिद्धान्त तथा कार्य योजनामा जनतालाई आङ्खनो दलमा आवद्ध गराउदै लैजाने समाजको सानो एकाईसम्म कार्यकर्ता भएको दललाई कार्यकर्ता आधारित मानिन्छ । यी दुवै किसिमका दलहरुमा केन्द्रिय नेतृत्व वा शिर्षनेताहरुको महत्व हुने गर्दछन । सामान्यतया हरेक समयमा तल्लो स्तरको कार्यकर्ता वा जनताको पहँुच सिधै केन्द्रिय नेतासम्म हुँदैन । यसै कारणले आवधिकरुपमा हरेकस्तरमा बैठक, सम्मेलन गरेर राष्ट्रिय स्तरमा अधिवेशन गर्दै शिर्ष नेतृत्वले आफुलाई जमिनसम्म जोड्नु पर्दछ भन्ने सैद्धान्तिक मान्यता हुन्छ । शिर्ष नेतृत्व र तल्लोस्तरको कार्यकर्ता विच संवाद कायम गर्न यस्ता दुवै किसिमका दलहरुलाई ठूलो तैयारी गर्नु पर्ने हुन्छ ।

२०१७ सालमा प्रतिपादित दलविहिन राजनीतिलाई त्यसको सुधारको नाममा गर्न खोजिएको एक दलिय सादृष्य व्यवहारले २०४६मा समाप्त पार्‍यो । २०३२देखि सोह्र बर्ष यो पद्धतिमा काम गरेकाहरु मध्ये केहिे त्यसवेलाको परिवर्तनकारी शक्ति भएका नेपाली कांग्रेस र वाममोर्चामा समाहित भए भने निकै अब के गर्ने भन्ने अन्यौलमा रहे । महापञ्च भनिएकाहरुले आङ्खनो अस्तित्व रक्षाको निमित्त दल खोल्नुपर्ने आवश्यकता देखे । तर महापञ्च हुन वा पञ्च उनिहरु अन्य दलको जस्तो नेताको आदेश आँखा चिम्लेर पालन गर्ने आदत भएका थिएनन् । फलस्वरुप एकै दिन एउटै नामको दुई दल जन्मे राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (थापा) र राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी (चन्द) । तर यी दुई दलले पनि पञ्चहरु समेटन सकेन त्ररु धेरै निराश भए । यस्तो किन भयो भन्ने कुरा दलविहिनताको निमित्त कालकुट सरह भएको गुटका संचालकहरुलाई विवेचन गर्न आवश्यक लागेन । त्यसबेला मात्र हैन अहिलेसम्म पनि लागेको छैन ।

वास्तवमा एक नयाँ आधारको दलको आवश्यकता थियो जो न ‘मासवेस’ होस न ‘क्याडरवेस’ । यो अवधारण आधारित ‘भिजनवेस’ दलको प्रार्दुभावको पदचाप थियो । आङ्खनो अवधारणाको विपरित शिर्ष नेताको जोर नचल्ने अनि कुनै कुराको गुण र दोषको आधारमा समर्थन वा विरोध गर्ने आङ्खनो नैसर्गिक अधिकारको उपयोग । दलको एकिकरण, राजेश्वर देवकोटाको अलग दल निर्माण लगायतका जतिपनि घटना भए त्यो रहेक स्तरको कार्यकर्ताको आङ्खनो यो अधिकार रक्षको निमित्त भएको थियो । कमल थापाले आङ्खनो यहि स्वतन्त्रताको उपयोग गर्दा त्यसवेला उनलाई ‘डुव्न लागेको जहाज छोड्ने मुसा ’ भनेर संवोधित गरियो । नेपाली राजनीतिले एउटा नयाँ शव्द पायो ‘मुसा प्रवृति’ , वास्तवमा यो कमल थापाको ‘मुसा प्रवृति’ थिएन नेतृत्वले धार छोडेर देखाउन लागेको ‘मुसा प्रवृति’को विरोध थियो ।

शुरु राप्रपा नफोड्ने भनेर आरम्भ गरिएको जनशक्ति पार्टी बन्नुमा नेतृत्व मोहले काम गरेको भए पनि साथ दिने धेरै यहि आङ्खनो धारणमा को नजिक छ को टाढा छ भन्ने आधारमा धु्रविकरण भएका थिए । राप्रपा टुटेर बनेको अहिले कमल थापाले नेतृत्व गरेको दल राप्रपा नेपालमा मान्छेहरुको आवद्धता पनि यसै आधारमा रहेको हो । संविधानसभाको पहिलो निर्वाचनमा कमल थापाको क्षमतामा भरोसा गरिएन , तर चार स्थान लिएर पनि आङ्खनो धारणा कायम राख्न गरेको प्रयत्नको केहि पुरस्कार भने दोश्रो निर्वाचनमा पाएकै हो । दुई अलग माउ पार्टीभन्दा तल रहेको राप्रपा नेपाल दुवै माउ पार्टी टाँसिएको अवस्थामा पनि त्यो भन्दा ठूलो नै भयो । राप्रपा नेपाललाई जसको धारणा बोकेको छ उनिहरु न समूह आधारित न कार्यकर्ता आधारित मान्छन , यसलाई धारणा आधारित भएको देख्न चाहान्छन ।

‘एक भोट .....लाई, एक भोट गाईलाई ’ भन्ने नारा मुलुक भर गुञ्जाउनेहरु राप्रपा नेपालका कार्यकर्ता थिएनन । उनिहरुले दुवै भोट गाईलाई नै माग्नु पर्ने थियो र मागे पनि । जनताले भोट नओइर्‍याएका पनि होईनन । एकै मतपत्रमा एक छाप गाईमा र अर्को छाप अर्कैमा लागेर वदर भएको मत कसको थियो भन्ने बताई रहनु पर्ने कुरा हैन । राप्रपा नेपालका कार्यकर्ताहरु त जनता समक्ष मतदान गर्ने तरिका सिकाउन पनि गएका थिएनन । केहि सुगम जस्ता स्थानमा कर्मकाण्डीरुपले प्रचार निमित्त पुगेका न्यून घटनामात्र छन यस्तोमा पनि मत आउनुले उसले बुझ्नु पर्ने थियो । प्रत्यक्षमा राप्रपा नेपालको उम्मेद्वार भएर अहिले चुपचाप बसेकाहरुले केवल सघाएको हो भन्ने भुलेर आज नेता तथा कार्यकर्तामा आएको घमण्ड र आफुलाई ठूलो बनाउन विनम कुनै आग्रह पुर्वाग्रह लाग्नेहरुलाई भार ठान्नु र नेतृत्वले जे गरे पनि अन्य दलका समर्थकहरुले गरे सरह यहाँ पनि समर्थन गर्नेछन भन्ने सोच आत्मघाती हुन्छ ।

राष्ट्रवादी शक्तिको एकिकरणको नाममा हिजो मुलुकको पिठ्यूँमा छुरा रोप्नेहरुसंगको घाँटी जोडाई आङ्खना समर्थकहरुलाई पाच्य हुन्छ भन्ने सोच्नु नै राप्रपा नेपाल आत्महत्याको प्रयास गर्दैछ भन्ने उदाहरण हो । राष्ट्रवादको धार अन्य कतै कमजोर भएको छैन, बरु बलियो भएको छ । तर राणाजी, थापाकाजी अनि लावती मुखियाहरुको कारणले दलहरुमा भने कमजोर पर्दै गएको कुरा अत्यन्त तितो सत्य छ । न वौद्धिक क्षेत्र, न सामाजिक क्षेत्र, न जनस्तर, राजनैतिक क्षेत्र बाहेक कुनै क्षेत्रमा पनि राष्ट्रवादको भावना कमजोर भएको छैन । राष्ट्रवाद निरन्तर बलियो हुँदैछ । एकछात्र राजगरे जस्तो देखिएको अवस्थामा पनि विपक्षि विचारधारा परास्त हुँदै गएको छ । संविधानसभाको दोश्रो निर्वाचनको लगत्तै पछिदेखि जो लज्जाजनक व्यवहार राष्ट्रवाद बोकेका भनेका राजनैतिक शक्तिहरुले देखाउदैछन त्यसले दिक्क भने पारेको छ । राष्ट्रवादमा व्यक्तिपुजा कहिल्यै पनि हावि हुन सकेन, राष्ट्रवाद वार्तामा च्याँखे थाप्न वर्जित छ । यो कुरा भुलेर गएको अवस्थामा राम्रो हुँदैन भन्ने चेत राणाजी थापाकाजी र लावती मुखियाहरुमा पलाओस । धारणमा आधारित दलले हमेशा धारणा धारकहरुको सहकार्यमा काम गर्नु पर्दछ, दलका सदस्यहरुको मात्र , हेरौ कसले छिटो यो कुरा बुझ्छ ।

विराटनगर १
प्रकाशित मिति  २०७१।१२।१२

SHARE THIS