आत्मवृत्तान्तको ऐनामा: पात्र डिल्लीरमण रेग्मी

– स्वयम्भुनाथ कार्की
बृटिस भारतमा १९४२को अन्दोलनमा भारतका विभिन्न स्थानमा धेरै नेपालीहरु समातिएका थिए । बनारसमा पनि निकै जना समातिएका थिए । परिच्छेद १०मा वीपी आफु बाहेक सूर्यप्रसाद उपाध्याय र डिल्लीरमण रेग्मीलाई सम्झन्छन । यो रोचक नै छ कि यी तीनैजनाले राणा विरोधी आन्दोलनमा नेपाली कांग्रेस मै आवद्ध रहेर काम गरेका थिए , तर वीपीको अन्य दुईसंग रामैो सम्वन्ध रहेन । कितापमा वीपीले यी दुवैलाई खलपात्र झै चित्रित गरेका छन । सूर्यप्रसाद उपाध्यायको पात्र चित्रण थाँती राख्दै यस आलेखमा केवल हिल्लीरमण रेग्मीको चित्रणमा ध्यान दिईएको छ । डिल्लीरमण रेग्मीसंग वीपीको पहिलो सम्पर्क कसरी भयो र सम्पर्क हुँदाको बखत उनी कत्तिको महत्वपूर्ण थिए वा थिएनन भन्ने कुरा यस कितापमा भेटिदैन । तैपनि बनारसमा धेरै नेपाली पक्राउ परेकोमा यी दुइजनाको मात्र नाम उल्लेख हुनुले त्यतिखेर पनि अन्यभन्दा अलि उपल्ले श्रेणी कै थिए कि भन्ने लख काट्न भने सकिन्छ ।

सन १९४६मा जव वीपीले नेपालीहरुको प्रजातान्त्रिक संगठनको खाकामा काम शुरु गरे पक्कै पनि चारबर्ष पहिले संगै समातिएकाहरु विच सहकार्य भयो नै होला । संगठनको प्रारम्भमा जतिसक्यो त्यति धेरै मान्छेहरुलाई आवद्ध गर्ने प्रयत्न गरिने गर्दछ । त्यस दृष्टिले पनि नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको संस्थापकहरु मध्ये उनी पनि परेको अनुमान गर्नु अस्वभाविक हुँदैन । यस कुरालाई बल दिन संगठन निर्माणको क्रममा डिल्लीरमण रेग्मीले अध्यक्षताको दावी गर्नुले पनि मद्धत गर्दछ । जे सुकै र जस्तो सुकै भए पनि संगठन निर्माण प्रक्रियामा सामेल नभएको व्यक्तिले संस्थापक अध्यक्ष हुने दावी गर्न सक्दैन । त्यसै गरेर योग्यता र क्षमता नभएको व्यक्ति संगठन बलियो भए पछि त अध्यक्षता गर्न सक्ने होला तर शुरुमा अध्यक्षता लिने दावी गर्ने हिम्मत गर्न सक्दैन । डिल्ली रमण रेन्मीको दावी यति बलियो थियो कि जेलमा भएका र कुनै सम्पर्क नभएका तर ख्याति कमाएमा टंकप्रसाद आचार्यलाई अध्यक्ष तोकेर वीपीले कार्यवाहक अभ्यक्षतामा चित्त बुझाउनु पर्‍यो । यो अध्यक्षता प्रकरण परिच्छेद १२ मा उल्लेख गरिएको छ ।

संगठनको राम्रो रुपरेखा बनि नसक्दै अझ सम्मेलन गर्ने अबस्था आईनपुग्दै वीपी र डिल्लीरमण रेग्मीको विचमा कटुता पैदा भईसकेको कुरा कितापको परिच्छेद ११को यो भनाईले प्रष्ट गर्दछ । ‘अनि मलाई अर्को मान्छेलाई ठीक गर्नु थियो, डिल्लीरमण रेग्मी, अर्का अप्ठ्यारा मानिस । उनको आन्द्रामा ट्युबरकुलर एडिक्सन भएको थियो । ’ स्वभाविकरुपमा उनी त्यस बखतको दौडधुपको काम गर्न तात्कालिन रुपमा असमर्थ नै थिए । वीपीले उनलाई पटना आएर सदाकत आश्रममा बसेका तात्कलिक भारतिय खाद्य मन्त्री राजेन्द्र बाबुकहाँ र्लिर गए, रेन्मीको कलकत्तामा इलाजको इन्तजामको सिफारिस गर्न । शायद डिल्लीरमण रेग्मीको राजेन्द्रप्रसादसंग आङ्खनै पनि सम्वन्ध भएको वीपीलाई थाहा थिएन वा रेग्मीको भन्दा अबङ्खनो सम्वन्ध ज्यादा गहिरो ठाने । तर, राजेन्द्र बाबुले डिल्लीरमणसंग एकान्तमा कुरा गरे वीपीलाई पनि पछि थाहा भयो राजेन्द्र बाबुले रेग्मीको पैसाको आवश्यकता पनि सोधेर त्यो पनि हल गरेका रहेछन । राजेन्द्र बाबुले डा(. विधनाचन्द्र राय र बंगालका मुख्यमन्त्री डा. घोषलाई चिठी लेखििदए । यो इलाजले रेग्मी निको भएर फेरी काममा फर्के ।

नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको गठनको लगत्तै भाईले शुरुगरेको विराटनगर जुटमिल हान्दोलनमा साथ दिन गएका वीपी पदुमसम्सेरको थुनामा परे । वीपी थुनामा भएको बेलामा कार्यबाहक अध्यक्षको पद सम्हालेका मातृकालाई राजिनामा गराएर डिल्लीरमण रेग्मीले कार्यबाहक अध्यक्षता सम्हाले । परिच्छेद १९मा जव वीपी छुटेर आए हिल्लीरमण रेग्मीसंग असन्तुष्टहरुले अध्यक्षता डिल्लीरमण रेग्म्ीबाट आफुमा लिन उक्साउन थाले । वीपीले यो परिच्छेद भरि नै आङ्खनो र रेग्मीको अन्तरकलह चित्रण गरेका छन । भन्छन ‘ मेरो अनुपस्थितिमा एउटा संघर्ष भयो । त्यस संघर्षबाट संगठनको एउटा केन्द्र तैयार भयो खास गरेर तराइृ भेगमा । तर तिनीहरुलाई न कुनै निर्दैहन छ, न उनिहरुसँग कुनै सम्पर्क छ । खाली वक्तव्यहरु मात्रै दिन्थे , खाली आङ्खनो बडाक्षर्् मात्र गर्ने ’ । चरित्र चित्रणमा पनि ‘उनको व्यवहार साथीहरुसँग बन्धुत्वपूर्ण हुदैन थियो ।यो त मलाई लाग्छ, रेकर्डमा नै राख्नु पर्ट । उनको व्यवहार कस्तो हुन्थ्यो भने, नोकरलाई गरे सरह ’ ।

यतिमा मात्र कुरो सिसमत छैन भन्छन ‘ हामी कम्पनीबागमा गयौ । गणेशमानलाई लगेनन । अनि त्यहा उनले मलाई नेहोरा गरे , म कतिदिन बाँच्छु र ? तपाईको आयु लामो छ, मलाई नै अध्यक्ष हुन दिनुस ’ । वीपीले यो मानेनन निकै खिचीमिची गरेर अध्यक्षता आफुले लिए । यो कुराले पदको झगडा गरेको छाप पर्‍यो । काठमाण्डूमा आङ्खनो ज्यादा विरोध भएको ठानेर त्यसलाई डिक गर्न गएका वीपी समातिएर मोहनसम्सेरको कठोर यातनाथुक्त थुनामा परे । कितापमा उपलव्ध तथ्यहरुको विष्लेशण गर्ने हो भने डिल्लीरमण रेग्मी र वीपी विच खिचोलो नभएको हुन्थ्यो भने वीपीले मोहसम्सेरको थुनाको यातना भोग्नै पर्ने थिएन कि भन्न पनि सकिन्छ । संभवत यहि अनुभूतिले नै यस कितापमा वीपीले रेग्मीलाई यसरुपमा पेश गरे । जे होस यस कितापमा हिल्लीरमण रेग्मीको रुप खलपात्रको छ , हुनसक्छ अन्य श्रोतबाट प्राप्त जानकारी पनि जोडेर हेर्ने हो भने रेग्मीको पनि आङ्खनो पक्ष होला । त्थत्तिकै रेग्मी उल्लेखनिय व्यक्तित्व पक्कै रहेनन होला ।

विराटनगर–१
प्रकाशित मितिः२०७१ माघ १५ गते बिहीवार

(नोट: आफैले बोलेको आत्मवृत्तान्तमा मात्र आधारित भएर वीपीको र त्यस बेलाको पुनर्मुल्यांकल गर्ने प्रयत्न स्वरुपका पछिल्ला २८ लेखहरु चितवन पोष्टमा प्रकाशन हुदै आएका भए पनि प्रकाशनक्रममा बारंवार लापरवाही भएकाल यी श्रृखलाको बाँकी लेखहरु क्राइमचेकमा प्रकाशित हुँदैछन । पुराना लेखहरु पनि हेर्ने इच्छा भएमा  आत्मवृतान्तका पूराना श्रृङ्खलाहरु आत्मवृतान्ताका पुराना श्रृङ्खलाहरु  मा उपलब्ध छन ।—लेखक)

SHARE THIS